Faydalı çalışmaq üçün el arasında gözəl ifadə olan “adama görə iş deyil, işə görə adam alma” qanununun tətbiqinin ilk şərti “nə cür namizədə ehtiyac olduğunun“ tam və doğru olaraq müəyyənləşdirilməsidir. Bu yolda inkişaf etdirilmiş bəzi personal rəhbərlik texnikaları, iş ünsürünü ələ alıb müxtəlif istiqamətləriylə araşdırır və açıqlığa qovuşdurur. Bu texnikların biri də heç şübhəsiz İş Analizidir.
İş Analizi, yuxarıda verilən açıqlamalara əlavə olaraq, müəyyən bir işin öhdəlikləri və o işin quruluş əməliyyatları ilə əlaqədar olan bütün məlumatların toplanaraq araşdırılması müddəti olaraq təyin oluna bilər .İş Analizində mühəndislik və sosial elmlərdən faydalanaraq görülən işlərin texnik və sosial analizlərinin edilməsi əsas mövzudur. Daha açıq bir ifadə ilə iş analizi, “işlərin doğru, təsirli və sağlam şəkildə qiymətləndirilməsi məqsədilə təşkilatda iştirak edən hər işin ayrı-ayrı xüsusiyyətini, gərəklərini, məsuliyyətlərini və iş şərtlərini elmi üsullarla araşdıran və məlumat toplayan bir texnikadır. Qısaca iş analizinə-işlərin necə ediləcəyi deyil, necə edildiyinin, detallarının və ekoloji vəziyyətinin ortaya qoyulması olaraq tərif verə bilərik.
Təşkilat içində edilən hər iş, ümumiyyətlə təşkilatın hədəflərinə və məqsədlərinə istiqamətlidir. Bu baxımdan, iş analizi bu hədəf və məqsədlərə kömək edir. İş analizi nəticəsində əldə edilən məlumatlar, təşkilat üzvlərinin davranışlarının qiymətləndirilməsinə əhəmiyyətli ölçüdə köməkçi olur. Bu ehtiyacdan doğan iş analizi işləri, təşkilatların təyin etdiyi vizyon, missiya və strategiyalara çatmasında kritik rol oynayan işlərdən biri halına gəlmişdir. İş Analizi nəticəsində:
- Mövcud edilən işləri və bu işlərin yerinə yetirilməsi üçün o işi edən adamın sahib olması gərəkən məlumat səviyyəsi, məsuliyyət, xüsusiyyət və qabiliyyətlərinə dair məlumat təmin olunur,
- İşlərin tam olaraq edildiyini təsvir edən sistematik məlumatlar toplanır,
- İşlərin edilə bilməsi üçün çatılması lazım olan standart performanslar müəyyən edilir,
- Standartlara riayət etmək üçün işlərin necə edilməsi lazım olduğu müəyyən edilir,
- Təsirli performans üçün lazımlı məlumat, bacarıq və digər xüsusiyyətlər müəyyən edilir,
- Təhsil əskikliyindən qaynaqlanan problemlər aşkar edilir.
Xülasə, bir iş analizi prosesinin bütün bu ehtiyacları qarşılayacaq tərzdə hazırlanması lazımdır. Qanuna uyğun olmasının yanında bir iş analizi prosesi ünsiyyəti inkişaf etdirməli, dəyişikliyə uyğunlaşmanı təmin etməli, işçilərin asan başa düşəcəyi dildə və ucuz olmalıdır. Bunlara əlavə olaraq iş analizləri məzmun cəhətdən aşağıdakı prinsiplər əsasında olmalıdır. Bunlar; Bütün işlər analiz edilə bilər, iş analizi ünsiyyəti artıra bilər,əməliyyat dəyişməyə uyğunlaşa bilər, bilik bacarıq və qabiliyyət əməliyyat cəhətdən təyin oluna bilər və iş analizi insan qaynaqları rəhbərliyinə kömək edə bilər.
İş Analizi prinsipləri
a) Bütün işlər analiz edilə bilər: İş analizi işçilərin vəzifələri, istifadə etdikləri üsul və texnikalar, istifadə etdikləri alət və avadanlıqlar, çıxardıqları mal və xidmətlər,işləri üçün lazımlı olan bilik, bacarıq və keyfiyyətləri haqqında məlumat toplamaqdır.Bu məlumatlar, işin cinsini, xərclənən zamanı, istifadə vasitələri, materialları, işin tələb qabiliyyətləri, təcrübələri, səlahiyyət və məsuliyyətləri və işin hansı şərtlər altında edildiyini əhatə edir, hər iş bu standart xüsusiyyətlər cəhətdən analiz edilir.
İş analizi, işçilər tərəfindən edilən ya da yaradılan işi, vəzifələri, məhsulları, xidmətləri və ya əməliyyatları təyin etmə üsuludur. Sıxlıqla işçilər, etdikləri işi bildiklərini, lakin bunun yazılmayacaq ya da tərif edilməyəck qədər çox kompleks və ya mücərrəd olduğunu deyirlər. İdarəetmə, texniki, ofislə əlaqədar və fiziki işlərin analizinə əsaslanan bu fərziyyə aşağıdakı səbəblərdən görə doğru deyildir. Bu səbəblər; bütün işlərlə əlaqədar iş insanlar tərəfindən aparılır və onlar da təsadüfi bir tərzdə davranmazlar. İnsanlar, məntiqlidir və davamlı olaraq daha məhsuldar olmaq üçün işlərinə uyğunlaşma təmin etməkdədirlər, özlərinə soruşulduğunda, işləriylə əlaqədar olaraq çox nizamlı və sistemli bir şəkildə danışa bilərlər.
b) İş Analizi Ünsiyyətə Köməkçi Olur: Bu prinsip, fərqli iş analizi yanaşmalarının nəzərdən keçirilməsindən ortaya çıxmışdır. Məsələn, Məmmədin işi yalnız kompyuterdə yazılmış 6-7 sətirdən ibarət ola bilər. Bu şəkildəki detalların sənədləşdirilməsi işçiləri böhrana salar və ünsiyyəti maneə törədə bilər. Bu tip detal kadr mütəxəssisi üçün faydalı ola biləcəyi halda, işçi və işəgötürən üçün çox faydalı deyil. Amerikada Hava qüvvələrində iş analizi və məhsuldarlığı mövzusunda bir araştırıma edən Christal, əməliyyatları təsvir etmək üçün sadə cümlələr və ya sözlərdən istifadə etmiş və cümləni üç hissəyə bölmüşdür. Bunlar, hərəkət, yaxın obyekt və məsdər sözləridir. Bu sayədə, iş analizinin, işçinin nəyi, nəyə və ya kimə və hansı keyfiyyət səviyyəsində etməsi lazım olduğunu qeyd etməsi lazım olduğunu göstərmişdir.
Nəticə olaraq, iş analizi, işgörənlər tərəfindən bəzən soruşulan bu sadə sualı cavablandırmalıdır: “Məndən nə etməmi istəyirsiniz?” . Əgər, iş analizi ediləcək iş mövzusunda ünsiyyət və anlayışı inkişaf etdirilməzsə, ünsiyyətə maneə olur və təşkilata faydadan çox zərər verə bilər. Bunun üçündür ki, yaxşı keyfiyyətli iş analizi təşkilat içi ünsiyyəti artıra bilər və artırmalıdır.
c) Qenerasiya, Dəyişməyə Uyğunlaşa bilməlidir. İş analizi olduqca zaman alıcı və çətin bir işdir.Bu səbəblə çox tez müraciət Faydalı çalışmaq üçün el arasında gözəl ifadə olan “adama görə iş deyil, işə görə adam alma” qanununun tətbiqinin ilk şərti “nə cür namizədə ehtiyac olduğunun“ tam və doğru olaraq müəyyənləşdirilməsidir. Bu yolda inkişaf etdirilmiş bəzi personal rəhbərlik texnikaları, iş ünsürünü ələ alıb müxtəlif istiqamətləriylə araşdırır və açıqlığa qovuşdurur. Bu texnikların biri də heç şübhəsiz İş Analizidir.
İş Analizi, yuxarıda verilən açıqlamalara əlavə olaraq, müəyyən bir işin öhdəlikləri və o işin quruluş əməliyyatları ilə əlaqədar olan bütün məlumatların toplanaraq araşdırılması müddəti olaraq təyin oluna bilər .İş Analizində mühəndislik və sosial elmlərdən faydalanaraq görülən işlərin texnik və sosial analizlərinin edilməsi əsas mövzudur. Daha açıq bir ifadə ilə iş analizi, “işlərin doğru, təsirli və sağlam şəkildə qiymətləndirilməsi məqsədilə təşkilatda iştirak edən hər işin ayrı-ayrı xüsusiyyətini, gərəklərini, məsuliyyətlərini və iş şərtlərini elmi üsullarla araşdıran və məlumat toplayan bir texnikadır. Qısaca iş analizinə-işlərin necə ediləcəyi deyil, necə edildiyinin, detallarının və ekoloji vəziyyətinin ortaya qoyulması olaraq tərif verə bilərik.
Təşkilat içində edilən hər iş, ümumiyyətlə təşkilatın hədəflərinə və məqsədlərinə istiqamətlidir. Bu baxımdan, iş analizi bu hədəf və məqsədlərə kömək edir. İş analizi nəticəsində əldə edilən məlumatlar, təşkilat üzvlərinin davranışlarının qiymətləndirilməsinə əhəmiyyətli ölçüdə köməkçi olur. Bu ehtiyacdan doğan iş analizi işləri, təşkilatların təyin etdiyi vizyon, missiya və strategiyalara çatmasında kritik rol oynayan işlərdən biri halına gəlmişdir. İş Analizi nəticəsində:
- Mövcud edilən işləri və bu işlərin yerinə yetirilməsi üçün o işi edən adamın sahib olması gərəkən məlumat səviyyəsi, məsuliyyət, xüsusiyyət və qabiliyyətlərinə dair məlumat təmin olunur,
- İşlərin tam olaraq edildiyini təsvir edən sistematik məlumatlar toplanır,
- İşlərin edilə bilməsi üçün çatılması lazım olan standart performanslar müəyyən edilir,
- Standartlara riayət etmək üçün işlərin necə edilməsi lazım olduğu müəyyən edilir,
- Təsirli performans üçün lazımlı məlumat, bacarıq və digər xüsusiyyətlər müəyyən edilir,
- Təhsil əskikliyindən qaynaqlanan problemlər aşkar edilir.
Xülasə, bir iş analizi prosesinin bütün bu ehtiyacları qarşılayacaq tərzdə hazırlanması lazımdır. Qanuna uyğun olmasının yanında bir iş analizi prosesi ünsiyyəti inkişaf etdirməli, dəyişikliyə uyğunlaşmanı təmin etməli, işçilərin asan başa düşəcəyi dildə və ucuz olmalıdır. Bunlara əlavə olaraq iş analizləri məzmun cəhətdən aşağıdakı prinsiplər əsasında olmalıdır. Bunlar; Bütün işlər analiz edilə bilər, iş analizi ünsiyyəti artıra bilər,əməliyyat dəyişməyə uyğunlaşa bilər, bilik bacarıq və qabiliyyət əməliyyat cəhətdən təyin oluna bilər və iş analizi insan qaynaqları rəhbərliyinə kömək edə bilər.